1.1. Αειφορία

Στη συγκεκριμένη ενότητα θα παρουσιαστούν:

• ο ορισμός και οι βασικές διαστάσεις (πυλώνες) της αειφορίας
• οι διαφορετικές προσεγγίσεις στην βιωσιμότητα, καθώς και οι έννοιες της ισχυρής και της ασθενούς αειφορίας
• οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης που έχουν τεθεί από τον ΟΗΕ

 

1.1.1. Ορισμός & διαστάσεις

Η έννοια βιωσιμότητας ή αειφορίας (sustainability) αναφέρεται σε μορφές ανάπτυξης που συνδυάζουν τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις σε βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Η έννοια εμφανίστηκε στο προσκήνιο το 1987, όταν ο εκδοτικός οίκος Oxford University Press προχώρησε στην έκδοση μιας ιδιαίτερα επιδραστικής έκθεσης[1] με τίτλο Our Common Future. Η εν λόγω έκθεση είχε ετοιμασθεί από την επιτροπή World Commission on Envrironment and Development του ΟΗΕ, και όριζε πως «αειφόρος (βιώσιμη) ανάπτυξη είναι εκείνη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να υπονομεύει τη δυνατότητα των επόμενων γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες».  

Στη πλέον δημοφιλή σχηματική απεικόνιση της αειφορίας (βλ. Εικόνα 2), οι τρεις συνιστώσες της (3 pillars model) είναι:

• η περιβαλλοντική, που συνδέεται με τη χρήση φυσικών πόρων, την ποιότητα του αέρα, του εδάφους και των υδάτων, την βιοποικιλότητα, κ.ά.
• η οικονομική, που σχετίζεται με δείκτες όπως το ακαθάριστο εθνικό προϊόν, το δημόσιο χρέος, οι επενδύσεις, τα εταιρικά κέρδη, κ.ά.
• η κοινωνική, που αφορά τη θνησιμότητα, την μόρφωση, την απασχόληση, το επίπεδο φτώχειας, την ύπαρξη εγκληματικότητας, κ.ά.

Εικόνα 2[2]: Οι 3 πυλώνες της βιωσιμότητας

 

[1] Προσαρμογή από: Purvis, B., Mao, Y., & Robinson, D. (2019). Three pillars of sustainability: in search of conceptual origins. Sustainability science, 14(3), 681-695.

Κλείνοντας τη συγκεκριμένη υποενότητα, και σε συνέχεια του προαναφερόμενου ορισμού, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να διασαφηνίσουμε τις παρακάτω έννοιες[3]:

• η ανάπτυξη (development) αποτελεί μια γενικότερη έννοια και μπορεί να είναι οικονομική, πολιτιστική, κοινωνική, τεχνολογική,
• η οικονομική μεγέθυνση (economic growth) περιγράφει μια θετική μεταβολή στα μεγέθη της οικονομίας, με έμφαση στο παραγόμενο προϊόν (βλ. ΑΕΠ), και
• η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί μια πολυσύνθετη διαδικασία που δεν αφορά μόνο το παραγόμενο προϊόν, αλλά σχετίζεται με διαρθρωτικές παρεμβάσεις στο περιβάλλον εντός του οποίου αυτό παράγεται και διανέμεται.

 

1.1.2. Προσεγγίσεις στη βιωσιμότητα: ισχυρή και ασθενής αειφορία

Η έννοια της αειφορίας/βιωσιμότητας είναι ευρέως χρησιμοποιούμενη από διαφορετικές ομάδες, οργανώσεις, οργανισμούς, κ.ά., και μπορεί να φέρει διαφορετικές ερμηνείες και αναφορές. Σε μια απλούστερη διατύπωση, η λέξη χρησιμοποιείται για να περιγράψει αρκετά διαφορετικές καταστάσεις, συνθήκες και οράματα. Η εκτεταμένη αυτή εννοιολόγηση του όρου, μπορεί να αποτυπωθεί με εναλλακτικούς τρόπους. Για παράδειγμα, στην Εικόνα 7 (βλ. Παράρτημα) αποτυπώνονται σχηματικά διαφορετικές προσεγγίσεις στην έννοια της βιωσιμότητας με βάση το ενδιαφέρον στην καταπολέμηση της κοινωνικής ανισότητας (κάθετος άξονας), και την τεχνοκρατική/οικοκεντρική αντίληψη του φυσικού περιβάλλοντος (οριζόντιος άξονας). Εντός του συγκεκριμένου πλαισίου, μπορούν να καταγραφούν οι επιμέρους προσεγγίσεις που περιγράφονται σε κείμενα οργανισμών (βλ. World Bank, International Union for Conservation of Nature - IUCN), μελετητών (Schumacher), ή ακόμα και πολιτικών ρευμάτων (Social Ecology).  

Συνοψίζοντας, και σε μια σχηματική διατύπωση η σχετική βιβλιογραφία διακρίνει ανάμεσα στην ισχυρή αειφορία (strong sustainability) και ασθενή αειφορία (weak sustainability), οι οποίες διαφοροποιούνται έντονα σε σχέση με τη διατήρηση ή υποκατάσταση του φυσικού κεφαλαίου. Η πρώτη δεν επιτρέπει την υποκατάσταση του φυσικού κεφαλαίου (κι αποδίδεται διαγραμματικά από το πάνω δεξιά σχήμα της Εικόνας 2, καθώς προσεγγίζει την οικονομία και την κοινωνία ως συστήματα που αναπτύσσονται εντός του φυσικού περιβάλλοντος), ενώ η ασθενής αειφορία επιτρέπει μέχρι ορισμένων (μη εύκολα προσδιορίσιμων σημείων) την υποκατάσταση του φυσικού κεφαλαίου (κι αποδίδεται στο αριστερό τμήμα της Εικόνας 2, με τη βιωσιμότητα να βρίσκεται στην ‘τομή’ των επιμέρους συστημάτων).    

 

1.1.3. Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης

Από την εισαγωγή του όρου της βιώσιμης ανάπτυξης που έλαβε χώρα το 1987, μέχρι και σήμερα έχουν υπάρξει αρκετοί σταθμοί σε μια προσπάθεια συγκεκριμενοποίησης της έννοιας σε επιμέρους περιοχές παρεμβάσεων, έτσι ώστε να διευκολύνεται ο σχεδιασμός σχετικών προγραμμάτων, αλλά και να παρακολουθείται η αντίστοιχη πρόοδος.

Σημαντικά ορόσημα στη συγκεκριμένη κατεύθυνση αποτελούν:

• Η Agenda 21, ένα επιδραστικό κείμενο που εκδόθηκε το 1992 κι αποτέλεσε τον οδικό χάρτη για τη μετάβαση στον 21^ο αιώνα. Στη συγκεκριμένη προσέγγιση, παρουσιάστηκε ένας διαχωρισμός σε 40 (αρκετά ετερόκλητους) τομείς παρέμβασης (γεωργία, ατμόσφαιρα, βιοποικιλότητα, τεχνολογία, απόβλητα, μικρά νησιά, θεσμικές ρυθμίσεις, κ.ά.) που κάλυπταν οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις της αειφορίας.
• Οι Στόχοι Ανάπτυξης Χιλιετίας (Millenium Development Goals), που υιοθετήθηκαν το 2001, με στόχο να υλοποιηθούν έως το 2015. Πιο συγκεκριμένα, οι 8 βασικοί στόχοι εξάλειψη της ακραίας φτώχειας και της πείνας, επίτευξη παγκόσμιας πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, προώθηση της ισότητας των φύλων και ενίσχυση των γυναικών, μείωση της παιδικής θνησιμότητας, βελτίωση της υγείας των μητέρων, καταπολέμηση του HIV/AIDS, της ελονοσίας και άλλων ασθενειών, διασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, ανάπτυξη παγκόσμιας συνεργασίας για ανάπτυξη) διαχωρίζονταν σε 21 επιμέρους στόχους,οι οποίοι με τη σειρά τους αξιολογούνταν από 60 δείκτες.
• Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Developmnent Goals), oι οποίοι υιοθετήθηκαν από 193 μέλη του ΟΗΕ το 2015 με στόχο να υλοποιηθούν μέχρι το 2030. Οι 17 βασικοί στόχοι (βλ. Εικόνα 3), διαχωρίζονται σε 169 επιμέρους στόχους (targets), η πρόοδος των οποίων παρακολουθείται μέσα από 304 (δείκτες). Υπογραμμίζεται πως σήμερα, οι συγκεκριμένοι στόχοι δημιουργούν το βασικό πλαίσιο χάραξης επιμέρους διεθνών, εθνικών, περιφερειακών και τοπικών πολιτικών δράσης.

Εικόνα 3[4]: Οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ

 

[1] Πηγή: Ηνωμένα Έθνη: Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης βρίσκονται εκτός πορείας, https://unric.org/el/%CE%BF%CE%B9-%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%87%CE%BF%CE%B9-%CE%B2%CE%B9%CF%8E%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7%CF%82-%CE%B2%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CE%BD/, προσπελάστηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2022.

 

[1] Η έκθεση είναι γνωστή και ως Brundland Report (από το επώνυμο της Νορβηγίδας πρωθυπουργού που είχε τη θέση της προέδρου στη σχετική επιτροπή) και είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987our-common-future.pdf, προσπελάστηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2022.

[2]Προσαρμογή από: Purvis, B., Mao, Y., & Robinson, D. (2019). Three pillars of sustainability: in search of conceptual origins. Sustainability science, 14(3), 681-695

[3] Βλέπε: Πολύζος Σ. (2022). Διαχείριση Φυσικών Πόρων και Βιώσιμη Ανάπτυξη. Εκδόσεις Τζιόλα.

[4] Πηγή: Ηνωμένα Έθνη: Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης βρίσκονται εκτός πορείας, https://unric.org/el/%CE%BF%CE%B9-%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%87%CE%BF%CE%B9-%CE%B2%CE%B9%CF%8E%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7%CF%82-%CE%B2%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CE%BD/, προσπελάστηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2022.