1.2. Φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές
Οι καταστροφές μπορεί να είναι φυσικές ή ανθρωπογενείς. Φυσική καταστροφή είναι ένα σοβαρό, μεγάλης κλίμακας, δυσμενές γεγονός ως αποτέλεσμα φυσικών διαδικασιών της γης και της βιόσφαιρας (Σαπουντζάκη & Δανδουλάκη, 2015). Οι φυσικές καταστροφές οφείλονται σε φυσικά φαινόμενα, όπως οι τυφώνες, οι πλημμύρες, οι σεισμοί, οι ηφαιστειακές εκρήξεις. Αντίθετα, οι ανθρωπογενείς καταστροφές οφείλονται σε τεχνολογικές αστοχίες ή σκόπιμες, κακόβουλες ανθρώπινες ενέργειες, όπως η ηλεκτρονική πειρατεία και οι τρομοκρατικές ενέργειες. Ωστόσο, σήμερα οι περισσότερο σύνθετες και πολύπλοκες εκδοχές καταστροφών, όπου το αίτιο δεν είναι μόνο ένα, είναι πιο συνήθεις, και μάλιστα όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες. Μια καταστροφή μπορεί να προκαλέσει μια άλλη δευτερογενή καταστροφή που αυξάνει τις επιπτώσεις της αρχικής (Σαπουντζάκη & Δανδουλάκη, 2015).
1.2.1 Ταξινόμηση των κατηγοριών καταστροφής
Σημαντική προσπάθεια για την ταξινόμηση των κατηγοριών καταστροφής και της ορολογίας κινδύνων έγινε το 2007. Οι οργανισμοί CRED και Munich RE ανέλαβαν μια συνεργατική πρωτοβουλία για να συμφωνήσουν πάνω σε μια κοινή «Ταξινόμηση των Κατηγοριών Καταστροφής και Ορολογία των Κινδύνων για Επιχειρησιακές Βάσεις Δεδομένων». Το πρώτο επίπεδο ταξινόμησης σε βασικές κατηγορίες καταστροφών βασίστηκε σε μητρώο που περιλαμβάνει τις υφιστάμενες κατηγορίες καταστροφών στις σημαντικότερες σχετικές διεθνείς βάσεις δεδομένων: ADRC-Asian Disaster Reduction Centre (GLIDE), CRED (EMDAT), La Red (Desinventar), Munich RE (Nat Cat SERVICE) και Swiss Re (Sigma). Η πρώτη διάκριση γίνεται μεταξύ φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών και ακολουθεί η κατηγοριοποίηση των φυσικών καταστροφών σε έξι ομάδες: γεωφυσικές, μετεωρολογικές, υδρολογικές, κλιματολογικές, βιολογικές και εξωγήινης προέλευσης.
Η κάθε ομάδα καλύπτει διάφορες υποπεριπτώσεις συνδυασμού πρωτογενών τύπων καταστροφής με δευτερογενείς και τριτογενείς. Η ταξινόμηση βασίστηκε ότι ένα συμβάν/γεγονός μπορεί να προκαλέσει/ενεργοποιήσει άλλα συμβάντα και να προκληθεί η καταστροφή. Στο εναρκτήριο συμβάν/γεγονός βασίζεται η ταξινόμηση και ονοματολογία της καταστροφής.
1.2.1.1 Ταξινόμηση γεωφυσικών καταστροφών
Οι γεωφυσικές είναι γεγονότα που προέρχονται από τον στερεό φλοιό της γης (Πίνακας 2.1).
Πίνακας 2.1: Ταξινόμηση γεωφυσικών καταστροφών
|
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΚΥΡΙΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
|
Φυσικές Καταστροφές |
Γεωφυσικές |
Σεισμός |
Κίνηση του εδάφους |
|
|
|
|
|
Τσουνάμι |
|
|
|
|
Ηφαίστειο |
Ηφαιστειακή έκρηξη |
|
|
|
|
|
Πτώση Βράχων |
|
|
|
|
|
Χιονοστιβάδα (Avalance) |
Χιονοστιβάδα |
|
|
|
|
|
Εδαφοστιβάδες |
|
|
|
|
Ολίσθηση εδαφών |
Κατολισθήσεις λάσπης, Lahar, Ροές Κορημάτων |
|
|
|
|
Υποχώρηση εδαφών |
Ξαφνικές Καθιζήσεις |
|
|
|
|
|
Μακράς διάρκειας Καθιζήσεις |
Πηγή: Below et al. (CRED and Munich RE), 2009 οπ. π. σε Σαπουντζάκη, & Δανδουλάκη, (2015).
1.2.1.2 Ταξινόμηση μετεωρολογικών καταστροφών
Οι μετεωρολογικές είναι γεγονότα που προκαλούνται από βραχυπρόθεσμες (λεπτών, ωρών έως λίγων ημερών), μικρής έως μεσαίας κλίμακας ατμοσφαιρικές διαδικασίες (Πίνακας 2.2).
Πίνακας 2.2: Ταξινόμηση μετεωρολογικών καταστροφών
|
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΚΥΡΙΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
|
Φυσικές Καταστροφές |
Μετεωρολογικές |
Θύελλες |
Τροπικές Θύελλες |
|
|
|
|
|
Εξωτροπικοί Κυκλώνες (χειμερινές καταιγίδες) |
|
|
|
|
|
Τοπική Θύελλα από μεταφορά |
Καταιγίδα / Αστραπή |
|
|
|
|
|
Χιονοθύελλες |
|
|
|
|
|
Αμμοθύελλες / Σκονοθύελλες |
|
|
|
|
|
Γενική (σοβαρή) Καταιγίδα |
|
|
|
|
|
Ανεμοστρόβιλος |
|
|
|
|
|
Ορεογραφική Καταιγίδα (ισχυροί άνεμοι) |
Πηγή: Below et al. (CRED and Munich RE), 2009 οπ. π. σε Σαπουντζάκη, & Δανδουλάκη, (2015).
1.2.1.3 Ταξινόμηση υδρολογικών καταστροφών
Οι υδρολογικές προκαλούνται από εκτροπές και παρεκκλίσεις στον κανονικό και αναμενόμενο κύκλο νερού ή/και υπερχείλιση υδάτινων υποδοχέων η οποία προκαλείται από ανέμους (Πίνακας 2.3).
Πίνακας 2.3: Ταξινόμηση υδρολογικών καταστροφών
|
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΚΥΡΙΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
|
Φυσικές Καταστροφές |
Υδρολογικές |
Πλημμύρες |
Γενική (ποτάμια) πλημμύρα |
|
|
|
|
|
Αιφνίδια Πλημμύρα (Flash Flood) |
|
|
|
|
|
Κύματα Θύελλα Παράκτιες Πλημμύρες |
|
|
|
|
Μετακίνηση Μαζών (υγρών/mass Movements -wet) |
Καταπτώσεις βράχων |
|
|
|
|
|
Κατολισθήσεις |
Ροή θραυσμάτων |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Στιβάδες (Avalanche) |
Χιονοστιβάδες |
|
|
|
|
|
Στιβάδες θραυσμάτων |
|
|
|
|
Καθιζήσεις |
Αιφνίδιες καθιζήσεις |
|
|
|
|
|
Μακράς διάρκειας Καθιζήσεις |
Πηγή: Below et al. (CRED and Munich RE), 2009 οπ. π. σε Σαπουντζάκη, & Δανδουλάκη, (2015).
1.2.1.4 Ταξινόμηση κλιματολογικών καταστροφών
Οι κλιματολογικές (Πίνακας 2.4) προκαλούνται από μακροπρόθεσμες, μεσαίας έως μεγάλης κλίμακας ατμοσφαιρικές διαδικασίες που κυμαίνονται από ενδοεποχιακές μέχρι κλιματικές μεταβολές σε βάθος πολλών δεκαετιών.
Πίνακας 2.4: Ταξινόμηση κλιματολογικών καταστροφών
|
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΚΥΡΙΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
|
Φυσικές Καταστροφές |
Κλιματολογικές |
Ακραίες θερμοκρασίες |
Κύματα Καύσωνα |
|
|
|
|
|
Κύματα ψύχους |
Παγετός |
|
|
|
|
Ακραίες Χειμερινές συνθήκες |
Snow Pressure |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Icing |
|
|
|
|
|
Freezing Rain |
|
|
|
|
|
Στιβάδα θραυσμάτων (Debris Avalanche) |
|
|
|
Ξηρασία |
|
|
|
|
|
Πυρκαγιές Υπαίθρου |
Δασικές Πυρκαγίες |
|
|
|
|
|
Πυρκαγιές εδάφους (σε λιβάδια, θαμνότοπους, κ.λ.π.) |
|
Πηγή: Below et al. (CRED and Munich RE), 2009 οπ.π. σε Σαπουντζάκη Κ., ΔανδουλάκηΜ., 2015.
1.2.1.5 Ταξινόμηση βιολογικών καταστροφών
Οι βιολογικές προκαλούνται από την έκθεση ζωντανών οργανισμών σε παθογόνα μικρόβια και τοξικές ουσίες άλλων οργανισμών (π.χ. δηλητηριώδη έντομα και άγρια ζωή, δηλητηριώδη φυτά και κουνούπια, τα οποία είναι φορείς ασθενειών από παράσιτα, βακτήρια ή ιούς, όπως η ελονοσία) (Πίνακας 2.5).
Πίνακας 2.5: Ταξινόμηση βιολογικών καταστροφών
|
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΚΥΡΙΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
|
Φυσικές Καταστροφές |
Βιολογικές |
Επιδημίες |
Ιογενείς μολυσματικές ασθένειες |
|
|
|
|
|
Βακτηριακές μολυσματικές ασθένειες |
|
|
|
|
|
Παρασιτιακές μολυσματικές ασθένειες |
|
|
|
|
|
Μυκητιακές λοιμώξεις |
|
|
|
|
|
Πρωτεϊνικές μολυσματικές ασθένειες |
|
Πηγή: Below et al. (CRED and Munich RE), 2009 οπ.π. σε Σαπουντζάκη & Δανδουλάκη, 2015.
1.2.1.6 Ταξινόμηση καταστροφών εξωγήινης προέλευσης
Υπάρχουν και καταστροφές που προκαλούνται από εξωγήινη προέλευση όπως οι καταστροφές που προκαλούνται από μετεωρίτες και τους αστεροειδείς.
Πίνακας 2.6: Ταξινόμηση καταστροφών εξωγήινης προέλευσης
|
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ |
ΚΥΡΙΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
ΤΥΠΟΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ |
|
Φυσικές Καταστροφές |
Εξωγήινης Προέλευσης |
Μετεωρίτες / Αστεροειδείς |
|
|
Πηγή: Below et al. (CRED and Munich RE), 2009
1.2.1.7 Ταξινόμηση και ονοματολογία Τεχνολογικών καταστροφών
Η ταξινόμηση και ονοματολογία των τεχνολογικών καταστροφών κατά CRED (2008), είναι τα: Βιομηχανικά Ατυχήματα (Κατάρρευση, Έκρηξη, Πυρκαγιά, Διαφυγή αερίου, Δηλητηρίαση, Ακτινοβόληση & Άλλα), Ατυχήματα στις Μεταφορές ( Οδικά, Σιδηροδρομικά, Ακτοπλοϊκά / Θαλάσσια, Αεροπορικά), Διάφορα Ατυχήματα (Κατάρρευση, Έκρηξη, Πυρκαγιά, Άλλα)
Πίνακας 2.7: Ταξινόμηση και ονοματολογία Τεχνολογικών καταστροφών.
Πηγή: CRED (2008) οπ.π. σε Σαπουντζάκη, - Δανδουλάκη, 2015.
Επίσης τεχνολογικές καταστροφές μπορεί να προκληθούν και από αλληλεπίδραση μεταξύ φυσικών καταστροφών και βιομηχανικών ατυχημάτων τα οποία ονομάζονται Natech.[1] Τα ατυχήματα Natech δημιουργούνται από μια φυσική καταστροφή η οποία οδηγεί σε μια κλιμακωτή τεχνολογική καταστροφή, συσσωρεύοντας τις συνέπειές της, τα φυσικά ακραία φαινόμενα μπορούν επίσης να μεταφέρουν τυχαία την ρύπανση που προκαλείται από βιομηχανικά ατυχήματα πέρα από τα εθνικά σύνορα ταχύτερα και μακρύτερα από ό,τι σε «κανονικές» συνθήκες, μέσω ισχυρών ανέμων, πλημμυρών ή τσουνάμι. Πολλοί δε από αυτούς τους φυσικούς κινδύνους που αναφέρονται είναι ακραία καιρικά φαινόμενα που σχετίζονται με το κλίμα. Τα ατυχήματα της Natech μπορεί να κυμαίνονται από διακοπές και τεχνικές βλάβες έως διαρροές επικίνδυνων ουσιών, πυρκαγιά, εκρήξεις, αστοχίες φράγματος απορριμμάτων ορυχείων, μεταξύ άλλων.
[1] Τέτοιου είδους ατυχήματα βρίσκονται σήμερα στην αιχμή της έρευνας (Cruz, (2005),· Krausmann & Cruz, (2008), Petrova, (2011)) οπ.π σε Σαπουντζάκη, Κ., & Δανδουλάκη, Μ., (2016). Κίνδυνοι και Καταστροφές σελ. 36