3. Μελέτη περίπτωσης «Οι επιπτώσεις στον αγροτικό χώρο από την έκρηξη του ηφαιστείου Eyjafjallajökull (Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ) το 2010»

 

Το Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ είναι ηφαίστειο της Ισλανδίας, στα νότια του νησιού, 125 χιλιόμετρα ανατολικά της πρωτεύουσας της χώρας Ρέικιαβικ. Το όνομά του είναι σύνθετο και στην ελληνική μπορεί να αποδοθεί ως "νησιωτο-παγετωνο-κορφή". Στο ηφαίστειο δύο εκρήξεις σημειώθηκαν το 2010: αρχικά, μια έκρηξη που παρήγαγε λάβα από τις 20 Μαρτίου έως τις 12 Απριλίου 2010 στην ανατολική, χωρίς πάγο, πλευρά του ηφαιστείου και, έπειτα, μια έντονη έκρηξη από τον κρατήρα της κορυφής που έλαβε χώρα από τις 14 Απριλίου έως τις 22 Μαΐου 2010 (Gudmundsson et al, 2012)

Οι επιπτώσεις^[1] της έκρηξης του ηφαιστείου πέρα από το τοπικό επίπεδο επηρέασαν σημαντικά την ευρωπαϊκή και διεθνή κοινότητα.

Στην Ισλανδία περιοχές πλημμύρισαν εξαιτίας του λιωμένου νερού του παγετώνα που βρισκόταν πάνω από το ηφαίστειο, η γεωργική γη υπέστη ζημιές και τα αγροκτήματα επλήγησαν από μεγάλη πτώση τέφρας^[2], η πτώση της τέφρας δηλητηρίασε τα ζώα σε κοντινές φάρμες. Επίσης υπήρξαν προβλήματα στις υποδομές^[3], κάποιοι δρόμοι καταστράφηκαν, πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν να παραμείνουν σε εσωτερικούς χώρους για μεγάλο χρονικό διάστημα και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των περιοχών που επλήγησαν να εκκενώσουν τις περιοχές αυτές. Σημειώθηκαν προβλήματα στην υγεία των κατοίκων της περιοχής που επλήγησαν.

 

Εικόνα 6: Η τέφρα καλύπτει τη βλάστηση στο Eyjafjallasveit, στη νότια Ισλανδία

Πηγή: Φωτογραφία: Ingolfur Juliusson/Reuters

 

Εικόνα 7: Προβλήματα στις υποδομές από την τέφρα του Eyjafjallasveit

Πηγή:  Associated Press, Washington Post (2010)

 

Εικόνα 8: Συνεργασία αγροτών στο Νουπούρ της Ισλανδίας. Οι αγρότες συνεργάζονται για να μαζέψουν τα βοοειδή τους, να τα οδηγήσουν σε καταφύγιο και να μειώσουν την έκθεσή τους στην τοξική ηφαιστειακή τέφρα.

Πηγή:  Associated Press, Washington Post (2010)

Στην Ευρώπη τα ταξίδια διακόπηκαν καθώς πολλές πτήσεις ακυρώθηκαν μεταξύ 14 και 21 Απριλίου 2010 και οι αερομεταφορές έχασαν εκατομμύρια λίρες κάθε μέρα, επηρεάστηκε το εμπόριο και ευπαθή προϊόντα υπέστησαν ζημιές καθώς δεν καθώς δεν μπορούσαν να μεταφερθούν.

 

Εικόνα 9:Στιγμιότυπα Εκπομπής Τέφρας 14.4.10 - 25.4.10

Πηγή: https://en.wikipedia.org (Ανακτήθηκε 3.9.22)

3.1. Κοινωνικές επιπτώσεις στις αγροτικές περιοχές που επλήγησαν

Οι κάτοικοι των δήμων που επηρεάζονταν άμεσα από την έκρηξη ήταν περίπου 2.700, κύριοι τρόποι διαβίωσης της περιοχής ήταν η εκτροφή προβάτων, βοοειδών και αλόγων, ενώ πολλοί κάτοικοι ασχολούνταν και με τουριστικές δραστηριότητες. Όταν δόθηκε εντολή εκκένωσης λόγω του πιθανού κινδύνου από jökulhlaup (τύπος παγετώδους πλημμύρρας) υπήρχε έντονη ανησυχία στο να αφήσουν τα ζώα χωρίς επίβλεψη. Διαπιστώθηκε ότι σχεδόν οι μισοί (47 %) δεν προχώρησαν στην εκκένωση, πολλοί επειδή χρειάζονταν να φροντίζουν ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας ή ζώα, ή επειδή θεώρησαν ότι ήταν πιο ασφαλές να παραμείνουν μέσα στα σπίτια. Κάποιοι θεώρησαν τις εντολές εκκένωσης άσχετες με αυτούς. Παρά αυτά τα ζητήματα, η κοινότητα εμπιστεύτηκε τους υπεύθυνους για τη δημόσια ασφάλεια τους συνολικά, οι αξιωματούχοι θεώρησαν ότι οι εκκενώσεις ήταν επιτυχείς (Bird and Gísladóttir, 2018). Αυτή η εμπιστοσύνη προήλθε από τη συνεχιζόμενη και αντιληπτή ειλικρινή επικοινωνία μεταξύ αξιωματούχων και κατοίκων πολύ πριν από την έναρξη της έκρηξης, κατά την αρχική μικρή έκρηξη στην πλαγιά του βουνού, καθώς και κατά τη διάρκεια της πιο σοβαρής έκρηξης της κορυφής^[4].

Εικόνα 10: Ένα αυτοκίνητο που περνά μέσα από την τέφρα

Πηγή: Mar Skarsson/AP

 

Δεν υπήρξαν θάνατοι ή σοβαροί τραυματισμοί από το «jökulhlaup» ή την έκρηξη. Οι αγροτικές επιχειρήσεις επηρεάστηκαν σημαντικά. Οι γεωργικές εκτάσεις^[5] και τα ζώα περίπου 120 αγροκτημάτων^[6] επηρεάστηκαν από την ηφαιστειακή τέφρα και τις πλημμύρες από έκρηξη παγετώνων (Thorvaldsdottir and Sigbjörnsson, 2015).

 

Οι επιπτώσεις της έκρηξης του ηφαιστείου προκάλεσαν σημαντικά προβλήματα στις αεροπορικές μεταφορές και αυτές στη συνέχεια στον αγροτική οικονομία απομακρυσμένων από την περιοχή του ηφαιστείου περιοχών. Στην Αφρική, και ειδικότερα στην Κένυα, καταστράφηκαν 3.000 τόνοι λουλουδιών διότι δεν ήταν δυνατόν να μεταφερθούν στην Μεγάλη Βρετανία και απολύθηκαν προσωρινά χιλιάδες εργάτες στον τομέα της γεωργίας^[7]. Η βιομηχανία λουλουδιών της Ζάμπια ζημιωνόταν σε ημερήσια βάση περίπου 150.000$. Άλλες βιομηχανίες στην Αφρική, όπως αυτή των ιχθυαλευμάτων, στην Ουγκάντα, παρουσίασαν πολύ μεγάλες απώλειες. Το 2010, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Robert Zoellick, εκτίμησε ότι οι αφρικανικές χώρες θα μπορούσαν να έχουν απώλειες έως και 65 εκατομμύρια δολάρια ως αποτέλεσμα του κλεισίματος του εναέριου χώρου της Βόρειας Ευρώπης.

 

[1] https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/zvnbkqt/revision/4

[2] Η τέφρα μπορεί να έχει σοβαρές επιζήμιες επιπτώσεις στις γεωργικές καλλιέργειες και στα ζώα, ανάλογα κυρίως με το πάχος του στρώματος της τέφρας, τον τύπο και τις συνθήκες ανάπτυξης μιας καλλιέργειας, την παρουσία διαλυτού φθορίου στην τέφρα, τον χρόνο και την ένταση των επακόλουθων βροχοπτώσεων, την κατάσταση των βοσκοτόπων και των ζώων πριν από την απόθεση της τέφρας και τη διαθεσιμότητα μη μολυσμένων ζωοτροφών και νερού. Δηλητηρίαση από φθόριο και θάνατος μπορεί να συμβεί σε ζώα που βόσκουν σε γρασίδι καλυμμένο με τέφρα, εάν υπάρχει φθόριο σε υψηλές συγκεντρώσεις. Τα ζώα που τρώνε σε βοσκοτόπους που είναι μολυσμένοι/ρυπασμένοι με τέφρα μπορεί να υποφέρουν και να πεθάνουν από γαστρεντερικές εμφράξεις. Οι ελλείψεις σε μη μολυσμένες ζωοτροφές και νερό μετά από πτώση τέφρας μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε λιμοκτονία. Η τέφρα μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στα γεωργικά μηχανήματα και στον εξοπλισμό, αλλά η αυξημένη συντήρηση και μερικές προληπτικές ενέργειες μπορούν να μειώσουν σημαντικά το κόστος ώστε να διατηρηθούν τα αγροτικά μηχανήματα σε λειτουργία. (Πηγή: https://volcanoes.usgs.gov/volcanic_ash/agriculture.html ).

[3] Οι ζημιές σε κτίρια και συστήματα στήριξης κτιρίων από ηφαιστειακή τέφρα μπορεί να κυμαίνονται από μικρές ζημιές στο εξωτερικό του κτιρίου έως καταστροφικές δομικές ζημιές σε ακραίες περιπτώσεις. Το επίπεδο των επιπτώσεων εξαρτάται από την ποσότητα και τα χαρακτηριστικά της τέφρας, τον σχεδιασμό και την ποιότητα του κτιρίου και των υποδομών και τις περιβαλλοντικές συνθήκες, τόσο κατά τη στιγμή απόθεσης όσο και μετά. Τα συστήματα συλλογής λυμάτων (λυμάτων και όμβριων υδάτων) είναι ευάλωτα σε ζημιές από ηφαιστειακή τέφρα. Η τέφρα μπορεί να μπλοκάρει τις λεκάνες απορροής και τις αποχετεύσεις και να προκαλέσει επιφανειακές πλημμύρες (Πηγή: https://volcanoes.usgs.gov/volcanic_ash/agriculture.html).

[4] Όταν εκκενώνουν τα σπίτια τους, οι άνθρωποι τοποθετούν μια πινακίδα (χρωματιστό χαρτόνι) σε ένα παράθυρο ή σε άλλο ευδιάκριτο μέρος, για να το βλέπουν οι γείτονές τους ή άλλοι περαστικοί. Η αστυνομία παρακολουθεί τους κεντρικούς οδικούς κόμβους που φεύγουν από την περιοχή και ρωτά τους οδηγούς ποιες φάρμες έχουν βάλει την πινακίδα. Αυτό απαλλάσσει την αστυνομία από την προσπάθεια να πρέπει να επισκεφτεί κάθε φάρμα. Οι αξιωματούχοι κέρδισαν επίσης την εμπιστοσύνη της κοινότητας χαλαρώνοντας τα πρωτόκολλα εκκένωσης και επιτρέποντας στους αγρότες να εισέλθουν ξανά στη ζώνη κινδύνου για περιόδους 2 ωρών κάθε μέρα, ώστε να μπορούν να φροντίζουν τα ζώα τους (Bird and Gísladóttir, 2018).

[5] Η Ισλανδική Υπηρεσία Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων, σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο της Ισλανδίας, διενεργούσε συνεχώς συστηματικούς ελέγχους αξιολογώντας την υγεία και την καλή διαβίωση των ζώων στις περιοχές που επλήγησαν από την πτώση της τέφρας. Τα πρώτα αποτελέσματα ήταν καλά, αλλά η αυξανόμενη περιεκτικότητα σε φθόριο στην τέφρα εξέπεμπε ανησυχία για πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της στην υγεία των ζώων. Η παραγωγή γάλακτος παρακολουθήθηκε προσεκτικά, αλλά θεωρείτο απίθανο ότι αυτό το προϊόν θα ήταν μολυσμένο. Μια ειδική ομάδα εργασίας, υπό τον υπουργό αλιείας και αγροτικής ανάπτυξης, προετοίμασε σχέδιο εκκένωσης για τα ζώα, εάν κρινόταν απαραίτητο, σε συνεργασία με το Τμήμα Πολιτικής Προστασίας και την Αστυνομία. Ενδελεχής έλεγχος έγινε επίσης στην παραγωγή σιτηρών, το γρασίδι, τα καρότα, πατάτες και άλλα λαχανικά που καλλιεργούνται στην περιοχή και στην ευρύτερη κοινότητα (Κιμωλιάτης, 2020).

^[6] H Επιτροπή ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας των Τροφίμων (ΕΑΑΤ) στις 20 Απριλίου 2010 να παράσχει επειγόντως συμβουλές σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία και την υγεία των ζώων από τη μόλυνση της αλυσίδας ζωοτροφών και τροφίμων σε περίπτωση σοβαρών επικαθήσεων τέφρας. Σε δήλωση που εξέδωσε στις 26 Απριλίου 2010 και με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες την ημερομηνία αυτή, η ΕΑΑΤ ανακοίνωσε ότι εξέτασε  τον κίνδυνο λόγω επικαθήσεων ηφαιστειακής τέφρας για  την υγεία ανθρώπων και ζώων και δεν την κρίνει  ανησυχητική( (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ciolos 23.6.2010).

[7] Οι αγρότες στην Κένυα απέρριψαν τόνους λαχανικών και λουλουδιών που προορίζονταν για το Ηνωμένο Βασίλειο, τέσσερις ημέρες μετά το σύννεφο ηφαιστειακής τέφρας πάνω από την Ευρώπη που οδήγησε στην προσγείωση φορτίων από την Αφρική. Οι φάρμες της Κένυας απέλυσαν 5.000 υπαλλήλους κάτι που έφερε σοβαρό πλήγμα στην οικονομία της χώρας. Η Κένυα έχανε  1,3 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα από χαμένες αποστολές στην Ευρώπη. Η Κένυα εξάγει συνήθως έως και 500 τόνους λουλουδιών καθημερινά – το 97% των οποίων παραδίδεται στην Ευρώπη, https://www.theguardian.com/world/2010/apr/18/iceland-volcano-kenya-farmers.